De authentieke gemeenschap: microfinanciering

De aandacht voor microkrediet stijgt in de academische wereld op verschillende vlakken. Eén van de grote onderdelen waarop deze wereld zich richt is het theoretische perspectief op de dynamiek van microkredietverschaffing. Vooral het zogenaamde ‘joint liability group lending’ wordt onderzocht, en hier vinden we dan ook onmiddellijk de aansluiting bij onze authentieke gemeenschap.

Een tweede belangrijk onderzoeksdomein binnen de academische wereld bespreekt de financiële duurzaamheid en impact van microkrediet-programma’s, die aanleiding ook in de politieke wereld aanleiding geven tot serieus debat.

Hermes en Lensink (2007) gaan in het artikel op zoek naar reeds bestaande onderzoeken binnen deze twee domeinen. Ik ga hier echter vooral in op het eerste aspect van het artikel waarbij de focus ligt op de sociale banden. Men onderzoekt in deze de manier waarop en de redenen waarom het groepsaspect helpt bij het terugbetalen van interesten.

De twee onderzoekers pogen in hun artikel nieuwe empirische bijdragen te leveren die een inzicht geven in de manier waarom en waarop joint liability group lending werkt. Vooral theoretische modellen zijn er in overvloed in de wetenschappelijke literatuur. Verschillende onderzoeken (Stiglitz, 1990, Varian, 1990, Banerjee et al. 1991, Armendáriz de Aghion, 1999 en Chowdury, 2005) focussen zich op het morele risico en begeleidingsproblemen om aan te tonen hoe gezamenlijke ondernemingen deze problemen kunnen oplossen. Gharak (1999,2000) en Gangopadhay et al (2005) ontwikkelden modellen rond ongunstige selectie en screening. Andere modellen bediscussiëren specifiek de rol van sociale banden binnen groepsgewijs lenen ter verbetering van de terugbetalingprestaties (Besley & Coate (1995) en Wyrlick (2001). De achterliggende filosofie van het in groep lenen van krediet maakt dat alle groepsleden verantwoordelijke voor het terugbetalen van de lening en op die manier aan elkaar gelinkt worden. Wanneer bijgevolg één iemand van de groep niet kan betalen, zullen de andere moeten inspringen om toekomstige toegang tot krediet te garanderen. Veronderstelt wordt dat het lenen in groep screening, monitoring en versterking van contracten tussen de leners stimuleert. Verder vermindert het de kosten voor de individuele lener. Een ander voordeel van deze sociale constructie zou zijn dat ze meer geneigd is om effectieve steun te geven omwille van de geografische nabijheid en dichte sociale banden van groepsleden. De groepsleden zijn bijgevolg beter geïnformeerd over elkaars activiteiten.

Ondanks deze overvloed aan theoretische modellen stellen en de euforische attitude bij beleidsmakers en hulporganisaties over de potentiële effecten van microfinanciering, stellen de auteurs vast dat er verrassend weinig empirisch bewijsmateriaal is geleverd om aan te tonen of en hoe microfinanciering effectief helpt. De meeste empirische studies richten zich op de algemene vraag of het verschaffen van groepsleningen de terugbetalingprestaties van de groep verbeterd. De resultaten van deze studies zijn echter onderhevig aan potentiële methodologische zwakheden.

Hermes en Lensink argumenteren dat de link tussen theorie en empirie bij deze studies eerder impliciet wordt vermeld. Verder wordt vaak gebruik gemaakt van 1-dimensionele metingen voor complexe constructies zoals sociale banden. Een laatste probleem is dat de empirische analyse kan leiden onder endogeniteit, dit is vooral problematisch bij studies naar de rol van sociale banden.

De auteurs vechten deze zwakheden aan met drie verschillende studies. Ahlin & Townsend (2007) leiden empirische tests gebaseerd op verschillende tegenstrijdige veronderstellingen die ze genereren uit vier welbekende theoretische modellen van selectie, morele risico’s en sociale sancties. Deze voorspellingen worden vervolgens empirisch getest via gegevens van 262 groepen van de Bank of Agricultural Coöperatives (BAAC) in Thailand. Karlan (2007) focust op de rol van sociale banden in groepslenen en gebruikt een empirische setting waarbij geen endogene problemen kunnen optreden: hij verzamelt informatie van 2000 individuele groepleden. Cassar et al. (2007) voeren microfinanciële experimenten uit rond het belang van sociale banden. Ze vertrekken vanuit de overtuiging dat terugbetaling van individuele groepsleden afhankelijk is van hun geloof dat andere groepsleden hetzelfde doen. Dit geloof is voor een groot deel afhankelijk van het sociaal kapitaal in de groep. Ze ontwikkelden hiervoor en microfinancieringspel dat ze in Zuid-Afrika en Armenië testten op 36 groepen.

Verder bekijken Hermen en Lensink de studies rond financiële duurzaamheid en impact van microkrediet-programma’s.

Hermen en Lensink (2007) komen tot de volgende bevindingen:

- Hoe sterker de sociale connecties tussen leden van een groep, hoe hoger de terugbetalingprestatie

- Deze terugbetalingprestatie is ook afhankelijk met de mate waarin groepsleden persoonlijk vertrouwen hebben ontwikkeld. Dit ondersteunt de visie dat sociale connecties en persoonlijk vertrouwen belangrijk zijn bij het begeleiden van opvolging.

- Als de sociale connecties te sterk zijn – familieleden bv. – vermindert dit de terugbetalingprestatie van de groep

- Microfinanciering gebaseerd op individuele leningen presteren beter in termen van winstcreëring dan deze gebaseerd op groepen. Maar het aantal arme leners en vrouwelijke leners bij individuele leningen is veel lager dan bij groepsleningen.

- Zeker wanneer individuele microfinancieringssystemen groter worden, focussen ze meer en meer op rijkere cliënten, dit is minder voorkomend bij groepsleningen.

Deze conclusies geven een genuanceerder beeld van de rol van sociaal kapitaal bij microkrediet, dat veronderstellingen over het heilzame effect van groepsleningen enigszins afzwakt. Toch vind ik het jammer dat dit onderzoek enkel kijkt naar sociaal kapitaal en haar relatie tot terugbetalingprestaties. Er wordt op die manier geen rekening gehouden met bijvoorbeeld de rol die machtsverhoudingen spelen bij het selecteren van groepsleden of de rol van sociale netwerken bij toegang tot kredietverschaffing. Sociaal kapitaal wordt eerder onderzocht vanuit een instrumentele doeleinde: ‘hoe sociaal kapitaal inzetten in microkrediet programma’s zodat terugbetaling beter gegarandeerd is’.

Bovendien is er recentelijk een trend ingezet waarbij meer wordt afgestapt van de praktijk van groepsleningen, mede vanwege de hoge transitiekosten die zijn verbonden aan dit type. Zelfs de pioniers op het gebied van groepsleningen (de Grameen Bank en Banco Sol) zijn nu deels overgestapt op individuele leningen. Deze ontwikkeling, die een gevolg is van de toenemende commercialisering van de traditionele microfinancieringsinstellingen lijkt niet erg hoopvol voor de allerarmsten. Financiële levensvatbaarheid van microkredietinstellingen vereist dat meer de nadruk wordt gelegd op leningen van grotere omvang met lagere transactiekosten. Individuele leningen zijn hiervoor meer geschikt dan groepsleningen (Cull, Demirgüç-Kunt en Morduch (2007), maar daarbij vallen de allerarmsten dan veel sneller uit de boot.

Commentaar door Tine Winnelinckx

Bronnen:

Hermes, N., Lensink, R. (2007). ‘The empirics of microfinance: What do we know?’. Economic Journal. Vol 117, No 517, pp. F1 - F10.

Cull, R., Demirguc-Kunt, A., Morduch, J.. (2007) Financial Performance and Outreach: A Global Analysis of Leading Microbanks. Economic Journal. Vol. 117, No. 517, pp. F107-F133.