De authentieke gemeenschap: microfinanciering

Mits er geen video’s te vinden zijn over microfinanciering voor huisvesting (MFH), heb ik ervoor geopteerd een ander “wondermiddel” tegen armoede te belichten, dat net zoals microfinanciering ook hoog in het vaandel wordt gedragen door de Wereldbank, namelijk het formaliseren van informele eigendommen. Na een korte toelichting over de kernpunten van Hernando De Soto’s idee en de algemene bedenkingen die hierover werden geuit, wordt dieper ingegaan op de commentaar die verschillende auteurs hierop formuleerden specifiek vanuit het MFH standpunt.
Het omzetten van informeel naar formeel kapitaal werd enorm populair in de ontwikkelingssamenwerkingssector door het boek van Hernando de Soto “The Mystery of Capital” en heeft als uitganspunt dat “armen niet het probleem zijn, maar de oplossing”. De redenering hierachter gaat simplistisch gesteld als volgt: het formaliseren van dood kapitaal in eigendomsrechten zorgt ervoor dat armen toegang krijgen tot krediet (i.e. hypotheek) waarmee ze kunnen investeren en zo uit de cirkel van armoede kunnen treden. In sommige ontwikkelingslanden, daarbij gesteund door oa. de Wereldbank, werd dit idee gevolgd en ging men over tot een massale legalisering van informele eigendommen. Het gekozen fimpje is dan ook een concreet voorbeeld over het uitwerken van deze overschakeling in Peru (het geboorteland van De Soto), waar tal van voordelen worden opgesomd (het verkrijgen van krediet, verbeteren van huisvesting, opstarten van kleine ondernemingen, …) die deze formalisering met zich meebrengt voor de arme stedelijke bevolking.
Maar zoals altijd is er een keerzijde aan de medaille, zo ook werd het idee van De Soto bekritiseerd uit allerlei hoeken. De meest voorkomende bedenkingen, vanuit het perspectief van ontwikkelingslanden, (Musembi, 2007, pp. 1460-1474) zijn de volgenden:
- Men gaat ervan uit dat er slechts verandering in één richting mogelijk is, namelijk naar het eigendomssysteem van de Westerse landen (i.e. individuele en absolute eigendomsrechten);
- Sociale instituties, zoals familienetwerken en lokale geschillenregeling spelen een veel grotere rol in eigendomsrelaties dan formele rechten;
- Het hebben van een eigendomsrecht impliceert niet automatisch dat men toegang krijgt tot krediet, banken staan nog steeds afwerend tegenover armen;
- Het bestaan van een informele microkredietsector, die veel aantrekkelijker is doordat men alternatieve onderpanden kan geven.
- Een verhoging van de ongelijkheid in de maatschappij daar het eigendomsrecht meestal naar het gezinshoofd gaat, dit is ten nadele van de familie en de vrouw.

Hoewel De Soto’s idee en MFH één groot raakpunt hebben, namelijk het verbeteren van huisvesting van armen door toegang te krijgen tot krediet, viel het me op dat in de verschillende teksten over MFH systematisch kritiek op De Soto werd gegeven.
Volgens Kecia Rust zijn er twee met elkaar samenhangende doelen waarop MFH sector zich op dient te concentreren (Rust, 2007, pp. 42-48). Ten eerste is er toegang tot huisvesting nodig en ten tweede dient deze woonst omgezet te kunnen worden in formeel bezit of activa. Ondanks dat dit laatste ook het uitgangspunt is van De Soto, verklaard Rust dat De Soto’s idee op tal van vooronderstellingen gebaseerd is, zoals bijvoorbeeld de normale werking van de huizenmarkt, het stijgen van eigendomswaarden met de jaren zodat bij verkoop winst wordt gerealiseerd, de aanwezigheid van voldoende woningen voor de doelgroep, de toegankelijkheid van kredietinstellingen, enz. Deze vooronderstellingen gaan meestal niet op voor ontwikkelingslanden, waardoor De Soto’s idee slechts beperkte toepassing vindt in een markt die niet naar behoren werkt. Rust pleit er vervolgens voor verder te kijken dan de louter financiële waarde van een woonst (die door eigendomstitels gerealiseerd worden), maar ook de sociale en economische waarde in achting te nemen. M.b.t. dit laatste stelt Rust dat vele lage inkomensfamilies tal van economische activiteiten uitoefenen in hun woonst, gaande van verhuring van kamers tot kleine ondernemingen. D.m.v. MFH kunnen deze economische activiteiten dan ook onrechtsreeks ondersteund worden en zorgen voor een vast inkomen om de lening terug te betalen en zo ook de financiële waarde ten goede komen.
In een andere tekst, waarbij de auteur zich toespitst op het nut van MFH voor het opwaarderen van sloppenwijken, wordt een alternatief voorgesteld voor het toekennen van eigendomstitels (Sole, 2006, p.14). Mits het hier specifiek over bewoners van krotten gaat is het volgens Sole aangewezen het recht van de eerste bezitnemer te erkennen als bewijs van permanentie i.p.v. het toekennen van een eigendomstitel naar het idee van De Soto. Ze argumenteert dat de titls niet effectief en passend zijn voor vele bewoners, daar deze vaak een zware last met zich meebrengen en de registratie ervan een dure en aanslepende zaak is. Niettegenstaande het fimpje toont dat door grote inspanningen op nationaal en lokaal niveau dit laatste tegenargument kan worden overwonnen, komt het voorgestelde alternatief van Sole meer tegemoet aan de noden van bewoners van sloppenwijken. Formeel eigendom is volgens De Soto hét instrument om krediet te verkrijgen, terwijl vanuit het MFH perspectief andere vormen van onderpand mogelijk zijn die veel minder risico inhouden dan een hypotheek voor de lener.
Een laatste auteur stelt dat het legaliseren van eigendomstitels, zoals voorgesteld door De Soto, het probleem van toegankelijkheid tot een formele lening voor huisvesting niet oplost (Smets, 2006, pp. 600-601). Zoals hierboven al werd vermeld staan commerciële instellingen niet te springen om aan armen hun diensten te verstrekken daar dit gepaard gaat met hoge administratiekosten van kleine leningen en de lener vaak slecht onregelmatige tewerkstelling heeft in de formele sector.

Als besluit kunnen we stellen dat MFH belangrijke voordelen heeft die niet door De Soto’s idee worden gerealiseerd:
- Microfinancieringsinstellingen hebben als doelgroep de armen, waardoor er toegankelijkheid wordt gecreëerd;
- Het onderpand van de lening kan verschillende vormen aannemen, die minder risicovol zijn dan een hypotheek;
- MFH heeft de mogelijkheid verder te kijken dan de financiële waarde van de woonst;
- MFH kan een alternatief recht op de woonst geven aan de bewoner die meer tegemoet komt aan zijn noden en behoeften dan een eigendomstitel.

Door Marieke Mercelis

Bibliografie

Musembi, C.N. (2007). De Soto and Land Relations in Rural Africa: breathing life into dead theories about property rights”. Third World Quarterly, 28 (8), 1457-1478.

Rust, K. (2007). The role of housing microfinance in supporting sustainable livelihoods. Housing Finance International, 22 (2), 42-50.

Smets, P. (2006). Small is beautiful, but big is often the practice: Housing microfinance in discussion. Habitat International, 30 (3), 595-613.

Sole, R.C., Moser, L. & Painter, D. (2006). Scaling Up Housing Microfinance for Slum Upgrading. Housing Finance International, 21 (2), 12-19.